މިނިވަން ދުވަސް

މިނިވަންކަމުގެ ތާރީޚުގައި ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ދުނިޔޭގެ ޤައުމުތަކުގެ ނިޞްބަތުގައި ވަރަށް މަތިވެރި މަޤާމެއް ޙާޞިލްކޮށްފައިވާ ޤައުމެކެވެ.

ތާރީޚުން އެނގޭގޮތުގައި ރާއްޖެ އިސްލާމްވުމުގެ ކުރިންސުރެވެސް ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ފުރިހަމަ މިނިވަންކަން ލިބިގެންވާ އަމިއްލަ ވެރިކަމެއް ކުރަމުން އައި ރާއްޖެއެކެވެ.

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތާރީޚަށް ބަލާއިރު ފެންނަނީ ދިވެހީންގެ އަމިއްލަ ވެރިކަމާއި ސިޔާދަތު ދިވެހިންގެ އަތުން ގެއްލިގެން ގޮސްފައިއޮތީ ހަމަ އެންމެ ދެ ފަހަރު ކަމުގައެވެ.

އެއީ މީލާދީން 1558 އިން 1573 އަށް ރާއްޖޭގެ މައްޗަށް ޕޯޗުގީޒުން އަތްގަދަކޮށްގެން ވެރިކަން ހިންގި ދުވަސްވަރެވެ.

އޭގެ ފަހުން ހިޖުރައިން 1166 ގައި ހޮޅިން ރާއްޖެ ހިފިކަމުގައި ވިޔަސް އެމީހުންނަށް ރާއްޖޭގައި ފައިހަރުކޮށްލެވޭނެ ފުރުޞަތެއް ނުލިބުނެވެ.

3 މަހާއި 20 ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ދިވެހީން ވަނީ ރާއްޖޭގެ ވެރިކަމާއި މިނިވަންކަން ދިވެހިންގެ އަތްމައްޗަށް އަނބުރާ ގެނެސްފައެވެ.

އިނގިރޭސިވިލާތުގެ ހިމާޔަތުގެ ދަށަށް ދިވެހިރާއްޖެ ގޮސްފައިވަނީ 1887 ވަނަ އަހަރުގެ ޑިސެންބަރު މަހުގެ 16 ވަނަ ދުވަހާއި 23 ވަނަ ދުވަހު، ދިވެހިރާއްޖޭގެ އޭރުގެ ރަދުން އައްސުލްޠާން މުޙަންމަދު މުޢީނުއްދީން ދެވަނަ އާއި އިނގިރޭސީންގެ ޢިއްޒަތްތެރި ކްއީން ވިކްޓޯރިއާގެ ބަދަލުގައި ސިލޯނުގައި ހުންނަވާ އިނގިރޭސި ގަވަރުނަރު ސަރ އޭ.އެޗް.ގޯޑްން އާއި ދެމެދު އާދެ، ދެޤައުމުގެ ދެމެދުގައި ކުރެވުނު މުޢާހަދާއެއްގެ ދަށުންނެވެ.

އެމުޢާހަދާގައިވާ ގޮތުން ރާއްޖޭގެ ޚާރިޖީ ކަންތައްތައް ހިންގާނީ އިނގިރޭސި ދައުލަތް މެދުވެރިކޮށްގެންނެވެ.

ރާއްޖެއަކީ އިނގިރޭސިންގެ ހިމާޔަތް ލިބިގެންވާ ޤައުމެކެވެ. އެއާއެކު ރާއްޖޭގެ ދާޚިލީ ހުރިހާކަމެއް ހިންގުމުގެ ފުރިހަމަ އިޙްތިޔާރު ރާއްޖެއަށް ލިބިގެންވެއެވެ. އަދި ދާޚިލީ ކަންތައްތަކާ އިނގިރޭސިންނެއް ނުބެހޭނެއެވެ.

އެހެން ކަމާއެކުވެސް ރާއްޖޭގެ ތަޚްތަށް އިސްކުރެވޭ ރަސްކަލަކު އެމަޤާމު ޙަވާލުވެވަޑައިގެންނެވުމުގެ ކުރިން އިނގިރޭސި ސަރުކާރަށް އެކަން އަންގައި އެ ސަރުކާރުން އެރަސްކަލެއް ޤަބޫލުކުރަން ޖެހެއެވެ. އަދި އޭރުވެސް އިނގިރޭސި ދައުލަތަށް ރާއްޖެއިން ފޮނުވާ ޖިޒީއެއް ކޮންމެ އަހަރަކު ސިލޯނުގައި ހުންނަވާ އިނގިރޭސި ގަވަރުނަރަށް ފޮނުވަމުން ގެންދެއެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަކޮޅުގައި މި މުޢާހަދާގެ ދަށުން އިނގިރޭސީންނާއި، ދިވެހީންގެ ގުޅުން ހިންގަމުން އައީ ވަރަށް އެކުވެރިގޮތެއްގައެވެ. އިނގިރޭސިން ރާއްޖޭގެ ދާޚިލީ ކަންތައްތަކާއި ބެހުމެއް ނެތިއެވެ. ނަމަވެސް 19 ވަނަ ޤަރުނުގެ ފަހުކޮޅު ރާއްޖޭގައި ހިނގަމުންދިޔަ ދާޚިލީ ހަމަނުޖެހުންތަކާއި ގުޅިގެން އިނގިރޭސިން ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ރާއްޖޭގެ ދާޚިލީ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއަށް ވަންނަން ފެއްޓިއެވެ. އަދި 1903 ވަނަ އަހަރު އައްސުލްޠާން މުޙަންމަދު ޢިމާދުއްދީން (6 ވަނަ) ރަސްކަމުން އަޒުލްކޮށް އައްސުލްޠާން މުޙަންމަދު ޝަމްސުއްދީން (3 ވަނަ) ރަސްކަމަށް އިސްކުރުމާއި ގުޅިގެން ހިނގައިދިޔަ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި، އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ބަޔަކު އައިސް ރާއްޖޭގެ އެތެރޭގެ ކަންތައްތަކަބެހޭގޮތުން ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅާފައިހުރިކަން ތާރީޚުން އެނގެން އެބައޮތެވެ. އަދި އޭގެފަހުންވެސް އެކިއެކި މައްސަލަތަކުގައި އިނގިރޭސީންގެ އަތެއް ރާއްޖޭގެ ދާޚިލީ ކަންތައްތަކަށްވެސް ފޯރާފައިވާކަން އެނގެން އެބަހުއްޓެވެ.

އިނގިރޭސި ދައުލަތާއި ރާއްޖެއާއި ދެމެދުގައި ކުރެވިފައިވާ މުޢާހަދާގެ ދަށުން އޮންނަ އެކުވެރި ގުޅުން މެދުވެރިކޮށް ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު އިނގިރޭސީންނާއި، އިއްތިޙާދީންގެ ދިފާޢަށް ބޭނުންވެގެން ރާއްޖޭގައި އިނގިރޭސި ސިފައިން ބައިތިއްބައި ދިނުމަށް އިނގިރޭސި ދައުލަތުން އެދުމުން ދިވެހިސަރުކާރުން އެކަމަށް ހުއްދަ ދެއްވިއެވެ. އެހުއްދައިގެ ދަށުން އައްޑުއަތޮޅު ގަމުގައާއި، ތިލަދުންމަތީ ކެލާގައި އިނގިރޭސި ސިފައިންގެ ބަޔަކު ބޭއްތިއްބިއެވެ.

އަދި 1956 ވަނަ އަހަރު އިނގިރޭސި ސަރުކާރުގެ ފަރާތުން އެދުނު އެދުމަކަށް އައްޑުއަތޮޅު ގަމުގައި އާރް.އޭ.އެފް ގެ ސްޓޭޖިންގ ޕޯސްޓެއް ހެދުމަށް ދިވެހިސަރުކާރުން ހުއްދަދެއްވިއެވެ. އަދި ކުޑަކުޑަ ރަމްޒީ ފީއަކަށް ސަތޭކަ އަހަރު ދުވަހުގެ މުއްދަތަށް އައްޑުއަތޮޅު ގަމާއި ހިތަދޫން 110 އޭކަރު ބިން އިނގިރޭސީންނަށް ދޫކުރެއްވިއެވެ. މިކަންތައްތައް ހިނގަމުން ދިޔައިރު ދެ ޤައުމުގެ ދެމެދުގައި ކުރެވިފައިވާ އެގްރީމެންޓް އަލުން އައުކުރުމާބެހޭ ގޮތުން ދެ ސަރުކާރުގެ ދެމެދުގައި ވާހަކަ ދައްކަން ފެށްޓުނެވެ. އެވާހަކަތަކުގައި އެންމެ ފުރަތައިންވެސް ދިވެހި ސަރުކާރުން ހުށަހަޅުއްވަމުން ގެންދެވީ އަލަށް ކުރެވޭ އެގްރީމެންޓެއްގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސިޔާސީ ޙައްޘިއްޔަތު ކަނޑައެޅިގެން ބަޔާންވެ އެނގެން އޮންނަންޖެހޭނެ ކަމަށެވެ. އަދި ދިވެހިރާއްޖޭގެއިން އެދެމުން ދިޔައީ ރާއްޖެއަކީ ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ރަށްތައް ހިމެނޭ ގޮތުން އޮންނަ އަމިއްލަ ވެރިކަމެއްގެ ބާރު ލިބިގެންވާ މިނިވަން ޤައުމެއް ކަމުގައި އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ޤަބޫލު ކުރުމަށެވެ. ނަމަވެސް އެންމެ ފުރަތަމަ އިނގިރޭސިން މިގޮތަށް އެކަން ޤަބޫލުކުރާކަށް އެއްބަހެއް ނުވިއެވެ.

ވަރަށް ގިނަ ދުވަސްތަކެއް ވަންދެން ވަރަށް ހޫނުކަމާއެކު ދެފަރާތުން ވާހަކަތައް ބަދަލުކުރެއްވުމަށްފަހު 1960 ވަނަ އަހަރުގެ 14 ވަނަ ދުވަހު އަނެއްކާވެސް ދިވެހިސަރުކާރާއި އިނގިރޭސި ސަރުކާރާ ދެމެދު އެގްރީމެންޓެއް ކުރެވުނެވެ. މި އެގްރީމެންޓްގައި ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ރަށްތަކެއްގެ މައްޗަން އެކުލެވިގެންވާ މިނިވަން އަމިއްލަ ވެރިކަމެއް ކުރާ ރާއްޖެއެއް ކަމުގައި އިނގިރޭސީން އެއްބަސްވެފައިވެއެވެ. ނަމަވެސް އިނގިރޭސީންގެ ހިމާޔަތުގެ ދަށުގައި އޮންނަ ރާއްޖެއެއްގެ ގޮތުގައި އިނގިރޭސީން މެދުވެރިވެގެންނޫނީ ބޭރު ޤައުމަކާ ސިޔާސީ ގުޅުމެއް ނުވަތަ ބައިނަލްއަޤްވާމީ ޖަމްޢިއްޔާއަކާ ގުޅުމެއް ދިވެހިރާއްޖެއިން އުފެއްދުމަކަށް އެ އެގްރީމެންޓް ތަނެއް ނުދެއެވެ.

ކޮންމެއަކަސް މިއެގްރީމެންޓަށްފަހުވެސް ރާއްޖެއަށް ފުރިހަމަ މިނިވަންކަން ހޯދުމަށް ދިވެހި ސަރުކާރުން މެދުކެނޑުމެއްނެތި 9 އަހަރު ވަންދެން ކުރެއްވެވި މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން، މާތްﷲ ގެ ހެޔޮރަޙުމަތްފުޅާއި އެކަލާނގެ މަދަދާއެކު 1965 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި މަހުގެ 26 ވަނަ ދުވަހު މާލޭ ގަޑިން 10 ޖެހިއިރު ދިވެހިދައުލަތާއި އިނގިރޭސި ސަރުކާރާއި ދެމެދު ކުރެވުނު އެގްރީމަންޓުން ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ވަކިވަކި ރަށްތަކެއްގެ މައްޗަށް އެކުލެވިގެންވާ، ވެރިކަން ހިންގުމުގެ ފުރިހަމަ ބާރު ލިބިފައިވާ، މިނިވަން ދައުލަތެއްކަމަށް އިނގިރޭސި ސަރުކާރުން ޤަބޫލު ކުރީއެވެ. މިނިވަން އެގްރީމަންޓުގައި ސޮއިކުރުމުގެ ރަސްމީ ޖަލްސާ އޮތީ ސިލޯނުގައި ހުންނަވާ އިނގިރޭސި ދައުލަތުގެ ސަފީރުގެ ގެކޮޅުގައެވެ.

މިތާރީޚީ އެގްރީމަންޓްގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ރަދުން، ޖަލާލަތުލްމަލިކް މުޙައްމަދު ފަރީދުލްއައްވަލްގެ ފަރާތްޕުޅުން ސޮއިކުރެއްވީ އޭރުގެ ވަޒީރުލްއަޢުޒަމް ޞާހިބުއްދައުލާ ސުމުއްވުލްއަމީރު އަލްފާޟިލް ވެލާނާގެ އިބްރާހީމް ނާޞިރެވެ. އިނގިރޭސި ރާނީ ހަރ މެޖިސްޓީ ކުއީން އެލިޒަބަތުގެ ފަރާތުން ސޮއިކުރެއްވީ ސިލޯނުގައި ހުންނަވާ އިނގިރޭސި ދައުލަތުގެ ސަފީރު ހިޒް އެކްސެލަންސީ ސަރ މައިކަލް ވޯކަރެވެ.